Μέλι: ένα θαύμα

Λέγεται ΜΕΛΙΣΣΑ η ΜΕΛΙΤΟΦΟΡΟΣ (Apis Mellifera) και είναι το γένος της μέλισσας που παράγει αυτή τη γλυκιά, αρωματική, ρευστή και τόσο θρεπτική ουσία: το μέλι.

Τι είναι το μέλι
Το μέλι είναι η φυσική γλυκιά ουσία που παράγουν οι μέλισσες από το νέκταρ των φυτών, ή από εκκρίσεις των ζωντανών μερών των φυτών, ή από εκκρίματα εντόμων που απομυζούν φυτά, τα οποία οι μέλισσες συλλέγουν, μετατρέπουν αναμειγνύοντας με ειδικές ουσίες του σώματός τους, αποθέτουν, αφυδατώνουν, και αποθηκεύουν στις κηρήθρες της κυψέλης, προκειμένου να το ωριμάσουν (Ορισμός του Κώδικα Τροφίμων και Ποτών, Οδηγία 2001/110/ΕΚ).

Άρα, η πρώτη ύλη για την παρασκευή του μελιού είναι το νέκταρ που συλλέγουν οι μέλισσες από τα άνθη ή τους φυσικούς χυμούς που εκκρίνουν κάποια φυτά ή τους χυμούς που εκκρίνουν κάποια έντομα ενώ τρέφονται από αυτά τα φυτά. Οι μέλισσες αναμιγνύουν τους χυμούς αυτούς με ειδικές ουσίες του σώματός τους και, αφού τους αφυδατώσουν, παράγουν το μέλι, το οποίο αποθηκεύουν στις κηρήθρες. Το μέλι είναι ουσιαστικά η τροφή των μελισσών. Και καθώς μπορούν να παράγουν και να αποθηκεύουν μεγαλύτερη ποσότητα μελιού-τροφής από αυτή που χρειάζονται οι ίδιες, εμείς οι άνθρωποι… καρπούμαστε το «περίσσευμά» τους.

Από την αρχαιότητα, οι Έλληνες είχαν εντάξει το μέλι στη διατροφή τους, γνωρίζοντας τις θεραπευτικές του ιδιότητες. Μέλι και αμβροσία πρωταγωνιστούν στη Μυθολογία ως τροφή των Θεών, ενώ ο Ιπποκράτης το θεωρούσε φάρμακο για πολλές ασθένειες. Επίσης, στην περιοχή της Μεσοποταμίας, Σουμέριοι, Βαβυλώνιοι αλλά και άλλοι πολιτισμοί, όπως των Αιγύπτιων, των Ινδών, των Ρωμαίων, εκτιμούσαν το μέλι ως θεραπευτικό. Αργότερα, μάλιστα, έγινε σύμβολο γονιμότητας, ευζωίας και μακροζωίας.

Πώς φτιάχνουν οι μέλισσες το μέλι τους
Οι μέλισσες ζουν στη γη περισσότερο από 15 εκατομμύρια χρόνια! Πρόκειται για ένα από τα παλαιότερα είδη που εξακολουθούν να υπάρχουν και σήμερα στον πλανήτη. Εκατομμύρια χρόνια, λοιπόν, παράγουν και την τροφή τους: το μέλι.

Οι «συλλέκτριες» μέλισσες επισκέπτονται πολλά άνθη & δέντρα και συλλέγουν το νέκταρ τους και τις εκκρίσεις μελιτοφόρων δασικών φυτών ή εντόμων. Τα αποθηκεύουν στο σώμα τους και τα φέρνουν στην κυψέλη τους, όπου τα παραλαμβάνουν οι «οικιακές» μέλισσες. Οι συλλέκτριες ξαναφεύγουν για την επόμενη συλλογή τους. Τα ένζυμα στο σάλιο των μελισσών, διασπούν τη σακχαρόζη σε γλυκόζη και φρουκτόζη, οι οποίες αποθηκεύονται στις κηρήθρες για να θρέψουν την κυψέλη κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Στην κηρήθρα, η περίσσεια νερού εξατμίζεται. Το μέλι, δηλαδή, αφυδατώνεται και συμπυκνώνεται μέσω του σταθερού αερισμού από τα φτερά των μελισσών! Η υγρασία του πέφτει στο 14% με 18%. Το παχύρρευστο, κολλώδες υγρό που προκύπτει είναι το γνωστό μας μέλι, το οποίο, καθώς ωριμάζει, οι εργατικές μέλισσες το σφραγίζουν σε κάθε κελί, με φυσικό κερί (και αυτό δικής τους… παραγωγής) ώστε το μέλι να συντηρηθεί.

Να πούμε εδώ ότι τίποτα δε γίνεται τυχαία στην κυψέλη. Υπάρχει ιεραρχία και οργάνωση εργασίας. Και διαχωρισμός εργασίας. Φανταστείτε, υπάρχει εξειδίκευση σε μέλισσες «νεκταροσυλλέκτριες» ή «γυρεοσυλλέκτριες»!

Κατηγορίες μελιού
Το μέλι, ανάλογα με τη προέλευσή του, διακρίνεται σε: μέλι ανθέων ή νέκταρος, δηλαδή το μέλι που προέρχεται από το νέκταρ των φυτών (π.χ., θυμάρι, λεβάντα, ακακία, πορτοκαλιά κ.α.) και μέλι μελιτώματος, δηλαδή το μέλι που προέρχεται από τους φυσικούς χυμούς των φυτών και των εντόμων που τρέφονται από τα φυτά αυτά (πεύκο, έλατο κ.α.).

Θρεπτική αξία μελιού
Το μέλι είναι από τις πιο πλούσιες σε θρεπτικά συστατικά τροφές:
• Φυσικά σάκχαρα 80% – 82%. Πρόκειται κυρίως για απλά σάκχαρα, οπότε και απορροφώνται από τον ανθρώπινο οργανισμό άμεσα, δίνοντας ενέργεια. Τα βασικά σάκχαρα (υδατάνθρακες) σε ίση ποσότητα στο μέλι, είναι η φυσική φρουκτόζη και η φυσική γλυκόζη.
• Νερό (φυσική υγρασία) 16% – 17%. Περιέχεται στο νέκταρ που μαζεύουν οι μέλισσες.
• Οργανικά οξέα, περίπου 20, τα οποία διαμορφώνουν κατά μεγάλο μέρος την οσμή και τη γεύση του μελιού (π.χ., γαλακτικό, μηλικό οξύ κ.α.). Αυτά επηρεάζουν και την αντιβακτηριακή δράση του μελιού. Πρωτεΐνες, περίπου 20, φυτικής προέλευσης, σε μικροποσότητες (π.χ., αλβουμίνη). Βιταμίνες, μέταλλα και ιχνοστοιχεία: Β2, Β6, Β3, C, φολικό οξύ, κάλιο, ασβέστιο, ψευδάργυρο, σελήνιο, χλώριο, νάτριο, σίδηρο, μαγγάνιο, χαλκό, μαγνήσιο. Διάφορα ένζυμα, τα οποία είναι απαραίτητοι θρεπτικοί καταλύτες, καθώς και διάφοροι αντιβιοτικοί και βιολογικοί παράγοντες. Οργανικά οξέα, πρωτεΐνες και ιχνοστοιχεία αποτελούν περίπου το 1% της σύστασης του μελιού, ενώ ένζυμα και βιταμίνες, περίπου το 2,5%.
• Αρωματικές και χρωστικές ουσίες.
• Γυρεόκκοκοι του μελιού, που προέρχονται από φυτά που επισκέπτεται η μέλισσα.

Το ταξίδι μας στον κόσμο του μελιού δεν τελειώνει εδώ. Αντίθετα, μόλις αρχίζει…